Bilgi Edinme Hakkı ve CİMER
Teorik kökeni uzun bir geçmişe dayanan “bilgi edinme hakkı”, üçüncü kuşak insan hakları (idarede açıklık, işlemin gerekçeli olması, bilgi edinme özgürlüğü, işlemin yapılma sürecine katılabilme hakkı, savunma ve dinlenilme hakkı idari başvuru hakları vs) kapsamı içinde yerini almıştır. Özellikle 2. Dünya Savaşı sonrası, demokratik değerlerin gelişimi ve yayılması; haberleşmeyi, bilgiye ulaşmayı, düşünce açıklamayı ve yayma imkânlarını, alışılmış sınırların ve kalıpların ötesine taşımıştır. Yönetimde açıklık ilkesinin benimsenmesiyle birlikte bütün bu gelişmeler, kamu yönetimini, sahip olduğu bilgi ve belgeleri yönetilenlerle paylaşmaya sevk etmiş ve bilginin paylaşımı temel bir hak olarak kabul görmüştür.
Bilgi edinme hakkı, ifade özgürlüğü kapsamında yasal ve anayasal düzenlemelere konu uzun bir tarihselliğe sahiptir. Bilgi edinme hakkı ile ilgili ilk yasal düzenleme, bireylere resmi belgelere erişim hakkını tanıyan 1776 tarihli İsveç “Basın Özgürlüğü Yasası”dır. Ancak bazı kaynaklarda idarenin sahip olduğu bilgilere ulaşma idealinin 7. yüzyılda Çin’de ortaya çıktığı ileri sürülmektedir. Bilgi edinme hakkı konusunda ilk anayasal düzenlemeler ise, 12 Haziran 1776 tarihli Virginia İnsan Hakları Bildirisi ile 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesinin Amerikan ve Fransız Anayasalarına yerleşmesi ile ortaya çıkmıştır. Yine, 1948’de yayımlanan Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evren Bildirgesi de bilgi edinme hakkı konusunda önemli gelişmelerden birini teşkil etmiştir. Bu bildirgenin 19. maddesinde, bilgi edinme hakkı, “herkesin görüş ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak, karışmasız görüş edinme ve herhangi bir yoldan ve hangi ülkede olursa olsun bilgi ve düşünceleri arama, alma ve yayma özgürlüğünü içerir” şeklinde, ifade özgürlüğüne bağlı olarak yer almıştır. Avrupa hukuku açısından bilgi edinme hakkı, 1950 yılında kabul edilen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. maddesindeki “herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir almak ve vermek özgürlüğünü de içerir” hükmüne dayandırılmaktadır.2000-2004 yılları arasında, dünya üzerinde bilgi edinme hakkı ile ilgili yasal düzenlemeleri yürürlüğe koyan ülke sayısı 17’den 50’ye çıkmıştır. Dünya genelinde bilgi edinme hakkını yasal olarak uygulamaya koyan veya yasal düzenleme çalışmalarını sürdüren ülke sayısı, 2006 yılı itibariyle, 70’e ulaşmıştır. Bilgi edinme hakkını; İspanya, 1992 tarihli “Kamu İdarelerinin Hukuki Rejimi ve Genel İdari Usul Hakkındaki Kanun”, Almanya, “İdari Usul Kanunu”, Fransa, 1978 tarihli “İdari Belgeleri Öğrenme Hakkına İlişkin Kanun”, İtalya 1990 tarihli “İdari Usuller ve Belgelere Ulaşma Hakkı Kanunu”, Avusturya, “Genel İdari Usul Kanunu” ve 1987 tarihli “Bilgi Verme Yükümlülüğü Kanunu”, İsviçre, 1968 tarihli “Federal İdari Usul Kanunu”, Belçika 1994 tarihli “İdarede Şeffaflık Sağlama Hakkında Kanun”, ABD, 1966 tarihli “Bilgi Edinme Hürriyeti Kanunu”, Avustralya, 1982 tarihli “Bilgi Edinme Hürriyetine İlişkin Kanun” ile düzenlemiştir.
Ülkemizde ise, bilgi edinme hakkı, 2003 tarih ve 4982 sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” ile düzenlenmiş ve 27/04/2004 tarih ve 25445 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bilgi Edinme Hakkı Kanununun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik” ile uygulama biçimi düzenlenmiştir. Bilgi edinme hakkının uygulanabilmesi için Cumhurbaşkanlığı bünyesinde Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER) ve CİMER uygulaması kapsamında kaymakamlık, valilik ve bakanlıkların tümünde “Halkla İlişkiler Müracaat Büroları” kurulmuştur. Ancak “Alo 150” hattını cevaplamak üzere sadece valiliklerimizde çağrı merkezleri bulunmaktadır. Kaymakamlığımıza ve bakanlıklara “Alo 150” hattı üzerinden ulaşılamaz.
“Alo 150” numarası herhangi bir ilimizden arandığında o ilin valiliğindeki halkla ilişkiler görevlisi telefonunuza cevap verecektir. Kayıt altına alınan bu müracaatınız ilgili halkla ilişkiler yetkilisi tarafından ilgisine göre başbakanlık, bakanlık, kaymakamlık, il müdürlüğü veya bölge müdürlüğüne sistem üzerinden gönderilecektir. Müracaatınıza, ilgili birim tarafından cevap verilecektir.
